Այլընտրանք՝ այո, ընդդիմություն՝ ոչ

ՀՀ ժամանակավոր կառավարության, նրա որոշ բացթողումների, ԱԺ արտահերթ ընտրությունների և մի շարք այլ հարցերի մասին է զրույցը քաղաքագիտության դոկտոր, պրոֆեսոր, «Քրիստոնեա-ժողովրդական վերածնունդ» կուսակցության նախընտրական ցուցակը գլխավորող Լևոն Շիրինյանի հետ։

- Պարո՛ն Շիրինյան, ինչպե՞ս եք գնահատում ՀՀ ժամանակավոր կառավարության՝ արդեն պատմություն դարձած գործունեությունը:

- Իրականության մեջ այսպիսի մի բան կա. ժամանակավոր կառավարություններն առհասարակ մեծ հաջողությունների չեն հասնում: Ինչպիսի նախարար էլ լինի, նա քաղաքացի է, գիտի, որ իր ճակատագիրն անորոշ է, և կառավարությունն էլ գիտի, որ իր ճակատագիրն անորոշ է, և հետևապես չունի այն եռանդը, ներքին մղումը, ինչպիսին ունենում են ոչ անցումային կառավարությունները։ Սա օբյեկտիվորեն անհետևողականություն, ինչ-որ առումով նաև անկազմակերպվածություն է հաղորդում, որովհետև ձևավորվել է հեղափոխությունից հետո և նրա ալիքի վրա:

Հայաստանի դեպքում առանձնահատուկ է, որովհետև կառավարության կազմ ընդգրկվեցին մարդիկ, որոնք բոլորովին տարբեր քաղաքական հոսանքներ, սոցիալական շերտեր, դասակարգեր էին ներկայացնում: Ինչքան էլ որ վարչապետը ասում էր, որ դա ոչ մի նշանակություն չունի, մենք որպես ամբողջականություն պիտի աշխատենք, ինձ թվում է, որ այդ պրոբլեմը հեշտ լուծելի չէ․ ցանկությունը մի բան է, իրականությունը՝ այլ:

Երկրորդ՝ ժամանակավոր կառավարությունը չի կարող շատ արագ, կոնկրետ և իրական ծրագրեր մշակել, այն էլ՝ վերափոխումների, իսկ մեր հասարակությունը, գիտեք, որ 30 տարվա մեջ այնքան պրոբլեմ է կուտակել, որոնք առանց ծրագրի, առանց խորքային վերլուծության հնարավոր չէ լուծել. սրանք նույնպես որոշակի դժվարություններ են ներկայացնում:

Երրորդ կետը, որին մասնակի եմ համամիտ, երիտասարդ կազմն է: Հին դինոզավրերը, որոնք Հայաստանի ճգնաժամի, քայքայման պատճառներից են, գիշեր-ցերեկ տարփողում են երիտասարդների տարիքը: Ովքե՞ր են լավ՝ երիտասա՞րդ անփորձները, որոնք, հնարավոր է, նվիրյալներ են, թե՞ փորձված գայլերը, որոնք երկիրը կողոպտել, հասցրել են այս վիճակին: Որքան էլ տարօրինակ թվա, իմ ընտրությունը երիտասարդության կողմն է, որովհետւ այդ պրոֆեսիոնալիզմը, եթե կա նվիրում, լրացնելի է, իսկ սրանց կոռուպցիոն անցյալը հնարավոր չէ փոխել: Իհարկե, փոխելու են գույները, ճամբարները, ինչպես շատ հաճախ Հայաստանում լինում է, կուսակցություն են փոխելու, նույնիսկ ընտանիք։ Նրանց նկատմամբ ավելի շատ անվստահություն ունեմ, որովհետև նրանց փորձը ավելի շատ կողոպուտի փորձ է։ Կարծում եմ՝ երիտասարդ, միջին սերունդը պիտի շրջանառվի, աշխատի, ստեղծի և այլն:

Այս բոլորն ամփոփելով, պարզ է, որ այդ կառավարությունը չէր կարող լինել այնպիսին, ինչպիսին որ հեղափոխության իդեալն էր ստեղծել: Հիմա գլխավոր խնդիրն այն է, որ ԱԺ արտահերթ ընտրությունից հետո ունենանք որակյալ խորհրդարան, որ կստեղծի որակյալ կառավարություն, իսկ սա եթե չլինի, արդեն ողբերգություն կլինի:

- Կարո՞ղ ենք ասել, որ Ձեր նշած կետերը բնորոշ են անցումային շրջանին:

- Հեգելը այսպիսի տերմին ունի՝ փայտյա երկաթ, այս միջինը հենց այդ փայտյա երկաթն է: Աշխարհի յուրաքանչյուր երկրում հեղափոխությունը ինչպես որ ալիքի նման բարձրանում է, այնպես էլ ստեղծում է հույսի, հավատի մեծագույն ակնկալիքներ, մանավանդ մեր երկրում, երբ մարդիկ աղքատ էին, իրավունքից, ազատությունից զրկված… Անցումը իրականացավ, այնպես չէ, որ լավ էր, բայց վատ էլ չէր, միջին: Հայ իրականության մեջ դեպի անցյալը անդրադարձը շատ-շատ է, մենք պետք է ներկային միտվենք և ապագան տեսնենք, նոր կառավարությունը չպիտի այս միջին որակը ստացածի մակարդակին լինի ո՛չ բարոյապես, ո՛չ մասնագիտորեն, ո՛չ էլ հայրենիքին նվիրումի իմաստով։

- Ի՞նչ էական բացթողումներ եղան:

- Օրինակ՝ ընդհանրապես հասկանալի չեղավ, թե ինչպիսի տնտեսական քաղաքականություն են վարում: Որպես գիտության մարդ, ինձ թվում է, այդպես էլ չհասկացան՝ ինչ է ազատական տնտեսությունը, մրցակցությունը, օլիգարխիայի ու մենաշնորհների ոչնչացումը: Սա մի կողմից շահի հարց է, որ չեն ուզում, մյուս կողմից՝ տեսական պատրաստվածության ցածր մակարդակ:

- Որպես փորձագետ ի՞նչ կարծիքի եք կապանյան ընտրությունների մասին, ինչը ոչ միանշանակ գնահատական ստացավ հասարակության շրջանում:

- Շատերը դրա արդյունքը բացատրեցին ներքին շարժերով և այլն, բայց հասարակությունը միշտ էլ ներքին շարժեր ունի, որովհետև շահագրգիռ միավոր է: Կարող եմ ասել, որ Կապանում տեղի ունեցավ և ռեալիզացվեց թավշյա հեղափոխության իդեաներից մեկը՝ ազատ, արդար և թափանցիկ ընտրություններ, որով քաղաքացին արտահայտեց իր կամքը: Ինչպես հասկացա, կապանցին արտահայտեց իր կամքը, հետևապես լավագույն ընտրություն է եղել, թե հետագայում ինչքանով կարդարացնի տվյալ անձը, դա այլ հարց է: Այնպես որ դրանով հեղափոխության նվաճումն է արձանագրվել հենց Կապանում, ինչը նաև մեր պետության նվաճումն է: Սա մեր պետության մեջ եզակի դեպք է, երբ իշխանական թեկնածուն չի ընտրվում, ինչը դեմոկրատիայի բարձրագույն դրսևորում է։

- Աժ-ում Ընտրական օրենսգրքի փոփոխությունների չընդունմանը կոշտ գնահատական տվեցիք՝ այն համարելով քրեաօլիգարխիկ համակարգի վերածնունդ:

- Տարբեր առիթներով ասել եմ, որ մեր պետությունը Սերժ Սարգսյանի օրոք եղել է պլուտոկրատական: Սա քաղաքական տերմին է, որը նշանակում է գողը՝ որպես իշխանություն, կամ, ինչպես ժողովուրդն է ասում, գողական։ Սա ներթափանցել էր ԱԺ, պետական ապարատ: Եթե այդպես չլիներ, հեղափոխությունից հետո այսքան ձերբակալություններ, հանցագործությունների բացահայտումներ չէին լինի: Այդ իշխանությունը հենվում էր որոշակի սոցիալական շերտերի վրա՝ մաֆիոզ, կլանային։ Երբ ռեյտինգային ընտրակարգը վերականգնվում է, նորից հասարակության մերժված շերտերին կյանքի ենք կոչում, որովհետև մենք գիտենք, որ հայ հասարակությունը արյունակցական կապերի հասարակություն է, որտեղ դժվար է մերժել եղբորը, քրոջը, ընկերոջը, խնամուն… Սա առիթ է տալիս ունևոր կամ հանիրավի հարստացած զանգվածին դրամ, տարբեր կապեր ու հարաբերություններ շարժել ընտրության ժամանակ: Ընտրական այս համակարգը վերադարձնել չի նշանակում միայն, որ օլիգարխիան փող ունի և գնելու է ձայներ: Դրա համար տարբեր ձևեր կան, պարտադիր չէ գումար բաժանել, կարելի է բարեգործություն, լավություն անել և այլն: Պարզ է, որ աղքատը չի կարող փող բաժանել: Եվ որքան էլ արդար ճանապարհով տնտեսական գործունեություն ծավալող անհատ լինի թեկնածուն, գործելու է խնամի-ծանոթ շղթան, և եթե նրան ձայն չտան, գերդաստանները իրար են բախվելու: Հայ հասարակությանը պետք է հեռու պահել նման բախումներից: Իսկ ո՞րն է քաղաքական վերնախավի հարցը՝ հասարակության ներսում մարդկանց միջև սրել հարաբերությունները՝ մտնելով սոցիալական տարբեր խմբերի, ընտանիքների, գերդաստանների արյան մեջ:

Այս երևույթը նեպոտիստական է կոչվում, երբ բարեկամներին կամ ընկերներին են նախապատվություն տալիս, առանց նրանց արժանիքները հաշվի առնելու, օրինակ՝ պետական պաշտոնյա ընտրելիս: Պառակտված հասարակությունը վատ է, այն էլ՝ արյունակցական կապերի հիման վրա: Սա վտանգավոր երևույթ է: Առհասարակ ռեյտինգայինի օրենքը չպիտի լիներ հենց սկզբից, ընդունվել է, որովհետև Ս․Սարգսյանը կլանների, քրեական տարրերի վրա էր հենվում, նա պառակտում էր մեր հասարակությունը տարբեր ձևերով:

Երկրորդ. խիստ բարձր մնաց ընտրագրավի ցենզը: Հեղափոխության ակունքներում հիմնականում երիտասարդներ էին, ժողովրդի չունևոր զանգվածը: Եթե կուսակցությունների առաջ դնում եք ընտրագրավի այդ չափը, այդ մարդկանց խորհրդարան մտնելու հնարավորությունը բացառում եք։ Մի խոսքով՝ այդ օրենքը օլիգարխիայի, հարուստ դասակարգի կազմակերպված շերտերի համար է, ինչը խոչընդոտում է հասարակության մեջ եղած պոտենցիալի վերհանմանը: Այս կերպ օլիգարխիան տարբեր մեխանիզմներով թաքնվում է իշխանության մեջ:

- Որքանո՞վ այդ օրենքը շեղում կմտցնի առաջիկա ընտրությունների արդյունքների մեջ:

- Նախևառաջ լրատվամիջոցների խնդիրը պիտի լինի հասարակությանը կոչ անել, որ անձնական, զգացմունքային շահից բարձր մնան, իհարկե, այդ կոչերը քիչ ազդեցություն կարող են ունենալ, որովհետև հայ իրականության մեջ խնամուն մերժելը դժվար է: Ուսանողությունն էր շարժիչ ուժը, իսկ այդ դեպքում նրանց քաղաքական կյանքը կմտնի փակուղի, ուրեմն էլ ինչու՞ ենք նրանց կրթություն տալիս:

«Քրիստոնեա-դեմոկրատական շարժումը» որոշեց մտնել ընտրապայքարի մեջ, որ հայ հասարակության մեջ արթնացնի այն գենոտիպը, որը գալիս է Վարդանանց ժամանակներից՝ որպես քրիստոնյա հայ ժողովուրդ, որը արքետիպային, առանցքային կերպարն է մեր ժողովրդի՝ որպես պետականակիր, մշակութաստեղծ և այլն։

- Դուք կգլխավորեք «Քրիստոնեա-ժողովրդական վերածնունդ» կուսակցության ընտրացուցակը: Որքան տեղյակ ենք, այս կուսակցության անունն այնքան չի շրջանառվել մեր քաղաքականության մեջ, ինչպես ասենք ՀՀԿ, ԲՀԿ. ՀՅԴ…

- Իհարկե կուսակցության անվանումը չի շրջանառվել, բայց իմ անունը վաղուց է շրջանառվում: Ժողովրդի պահանջներից է, որ քաղաքագետները նույնպես կառավարման ապարատում լինեն, հիմա եկել եմ նրանց պահանջը կատարելու: Քրիստոնեությունը մեր կյանքում շատ նո՞ր երևույթ է. մեր արքետիպը քրիստոնեական է, այդ իմաստով ազգային պահպանողական կառույց ենք. մեր արմատները գնում են դարերի խորքը, այդ իմաստով այս շարժումից (և կուսակցությունից) Հայաստանում ավելի հին չկա: Պարադոքալ է, չէ՞:

- Այսինքն՝ Դուք հաստատու՞մ եք այն գաղափարը, որ մեր երկրում ավելի շատ ընտրելիս հաշվի են առնում կուսակցության լիդերին:

- Տարբեր երկրներում այդ առումով ավանդույթներ կան: Կան երկրներ, որտեղ կուսակցությունն է արժևորվում, և երկրներ, որտեղ՝ անհատը: Մեզանում ժողովուրդը կուսակցությանը ճանաչում է անհատով, այստեղից էլ՝ իմ վտահությունը: Մենք պետք է քրիստոնեական արժեքները տեղափոխենք ԱԺ և Հայաստանը «վարակենք» վերածննդի այսպիսի տեսլականով՝ քրիստոնեություն և դեմոկրատիա:

- Ձեր ելույթներից մեկում նշել եք, որ ԱԺ-ում կձևավորեք աջ կենտրոնամետ բևեռ՝ արքետիպային հենքով:

- Որպես ժողովրդի ընդհանուր պատկերի կուսակցություն՝ տեղավորվում ենք աջում, իսկ որպես ժողովրդական համընդհանուր կուսակցություն՝ ձգտում դեպի կենտրոն, համերաշխություն, հաշտեցում: Այդ է պատճառը, որ որոշել ենք Աժ-ի կազմում լինել, որ ձևավորվի մի խորհրդարան, որը բալանսավորված կլինի, այստեղ դիմություն, ընդդիմություն՝ հասարակությանը հոգեմաշ անող հակադրությունը պիտի մեռնի: Մենք այլընտրանք ենք, բայց ընդդիմություն չենք լինի: Այլընտրանքը ներկայացնում ենք լիբերալներին, որոնք սնվում են եվրոպական արժեհամակարգով, որ ձևավորվել է 19-20-րդ դարերում, իսկ մերը հասնում է դարերի խորքը՝ պահպանելով հայկական արքետիպը, ազգային պահպանողական արժեքները:

Մենք ներկայացնում ենք հայ ժողովրդին՝ նրա դարավոր իղձերի, ավանդույթների մեջ, իսկ ուրիշները մեզ համար այլընտրանք կդառնան: Ունենք հստակ տեսակետ. Հայաստանը չի կարող առևտրականների, վաշխառուների պետություն լինել: Նա պիտի վերականգնի իր արդյունաբերությունը. չէ՞ որ ազգային հարստության մեջ հումքի ունեցած բաժնով աշխարհում առաջատարներից ենք: Բացի պղնձի, մոլիբդենի արդյունահանումից, այստեղ կարող է զարգանալ քարի արտադրությունը, ինչը շատ ավելի նվազ բնապահպանական ռիսկեր է պարունակում: Սա կբերի ռազմական արդյունաբերության, մեքենաշինության, բնական գիտությունների զարգացմանը և այլն: Մեր կուսակցության ծրագրային դրույթներից է, բացի ժողովրդի շահից, նաև արդյունաբերողի շահի պաշտպանությունը օրենքի սահմաններում:

Միայն այս դեպքում մեր երկիրը կվերածվի հարուստ, զարգացած պետության, որտեղ քաղաքական հեղափոխությունը կլրացվի նաև տնտեսական, մշակութային հեղափոխության բաղադրիչով՝ իհարկե ազգային արժեքների պահպանությամբ:

- Դեկտեմբերի 9-ի ընտրություններից առաջ ի՞նչ կմաղթեք ընտրողներին:

- Հասարակությունը չի կարող չսխալվել ընդհանրապես, դա հնարավոր չէ, բայց, երբ ուժերի համազոր է առաջանում, այդ սխալները նվազագույնի են հասնում: Երկիրը պիտի ընտրի զարգացման իր ճանապարհը՝ արտաքին, տնտեսական, մշակութային, քաղաքական հարաբերությունների մեջ, իսկ դրա համար ընտրությունները պիտի լինեն ազատ, արդար, թափանցիկ, ինչը կծնի ժողովրդի կամքը: Ընտրողներին պիտի նաև զգուշացվի, որ ոչ միայն արդար ընտրության գնան, այլև արժանավորին ընտրեն:

Արմինե Հարությունյան